Jongemannen uit Soest in het leger van Napoleon

Op 5 mei 2021 vierden we in Nederland de bevrijding van de Duitse bezetting in 1945. In Frankrijk herdacht men een heel bijzonder persoon: het was 200 jaar geleden dat Napoleon Bonaparte stierf. Was het wel kies zijn overlijden te herdenken, omdat hij zoveel leed had aangericht in Europa?

Dienen in het leger van Napoleon
In gesprekken in kleine kring hoor je soms zeggen dat een voorouder ook in het leger van Napoleon gediend heeft en al of niet is teruggekeerd. Sinds kort is het mogelijk na te gaan of en waar de voorouder gediend heeft. De database van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) is daarbij een grote hulp. Voor nadere details verwijst het Instituut echter naar de ‘Service Historique de la Défense’ in Vincennes/Parijs (SHD), waar slechts een deel van de stamboeken is gescand. Het gaat dan om de boeken waarin de militairen die deel uitmaakten van de Keizerlijke Garde en de Linieregimenten geregistreerd staan. De overige subseries moeten nog gedigitaliseerd worden.

Zeventien jongemannen uit Soest[i] dienden in het leger van Napoleon. Ze worden hierna behandeld uitgaande van het regiment, waarbij ze waren ingelijfd.

Keizerlijke Garde: de eliteregimenten onder het directe bevel van Napoleon.
Nadat Napoleon op 9 juli 1810 het Koninkrijk Holland inlijfde bij Frankrijk, de annexatie, werden de Hollandse garderegimenten geïntegreerd in de Keizerlijke Garde. Op 31 juli 1810 ontving de in Hilversum geboren kolonel Charles Dubois het bevel met alle Hollandse garderegimenten naar Parijs te komen. Na een grote parade in Amsterdam, onder toeziend oog van maarschalk Oudinot, marcheerden deze regimenten af naar hun garnizoen te Versailles.

3e Regiment Grenadiers te Voet van de Garde
De grootste en sterkste mannen werden grenadier in het leger. Het 3e Regiment Grenadiers bestond vrijwel geheel uit Hollanders. Adriaan van Korlaar had al een carrière in het Hollandse leger achter de rug toen hij op 1 oktober 1810 toetrad tot het 3e Regiment Grenadiers. De Russen namen hem op 17 november 1812 gevangen tijdens de Slag bij Krasnoi.

2e Regiment Lansiers van de Garde
Na de vorming van het regiment bestond het vooral uit Hollandse militairen. Vanwege hun scharlakenrode uniformen werden ze ook wel de ‘Rode Lansiers’ genoemd. Hendrik van den Brink trad op 16 juli 1810 toe. Volgens de Franse stamboeken vertrok hij op  31 maart 1814, zonder toestemming. De Hollandse militairen hadden de geruchten gehoord dat de Fransen Holland hals over kop verlieten. Hendrik keerde weer terug bij zijn familie. Cornelis van Maaren Westerveld werd op 21 september 1810 in dit regiment opgenomen. Tijdens de Veldtocht in Rusland raakte hij op 5 december 1812 achterop. Het regiment bevond zich toen in Smorgoni (Smarhon in Wit-Rusland). Cornelis zou zijn woonplaats niet meer terugzien.

Artillerie te Paard van de Garde
Willem van Ommeren was als vrijwilliger in 1805 in dienst getreden van het Hollandse leger. Na de annexatie werd hij in februari 1811 overgeplaatst naar het 4e Artillerieregiment te paard, waar hij de rang van 2e kanonnier had. Een jaar later ging hij over naar de Keizerlijke Garde. Bij de opmerkingen stond vermeld dat hij op 6 april 1814 te paard deserteerde. Holland had al een paar maanden eerder het juk van de Fransen afgeworpen, zodat Hollanders in het Franse leger veelvuldig deserteerden.

Linieregimenten
Bij de linieregimenten stelden de militairen zich in achterelkaar gelegen linies op, om daarna linie voor linie vuur te geven. Na de annexatie ontstonden er verschillende linieregimenten die voornamelijk uit Hollanders bestonden, zoals het 123e, 124e 125e en 126e Regiment Infanterie van Linie. Deze vier regimenten namen deel aan de Veldtocht naar Rusland in 1812 en werden er gedecimeerd.

In het 123e, 124e en 126e Regiment Infanterie van Linie troffen we geen jongemannen uit Soest aan.

125e Regiment Infanterie van Linie
Jan de Boer diende als soldaat bij het 125e Linieregiment. Hij arriveerde op 22 september 1810 bij zijn depot te Amiens, waar hij zijn uitrusting ontving en een korte opleiding genoot. De uitrusting bestond uit  een uniform, twee paar schoenen, ransel, patroontas, musket en doosjes vet. Tijdens de Russische veldtocht maakte hij op 27 november 1812 deel uit van het 3e bataljon dat bij de Passage over de Berezina werd vernietigd.

Nadat Napoleon zo verpletterend in Rusland verslagen was, probeerde hij zo snel mogelijk een nieuw leger op te bouwen, waarvoor hij heel veel dienstplichtigen opriep. Ze ontvingen nauwelijks een opleiding, ze zouden het in de praktijk wel leren. Deze jongens vielen dan ook als eersten in de strijd. Je vindt ze vooral terug in de linieregimenten, die 100 en lager waren genummerd.

8e/145e Regiment Infanterie van Linie
Rijk Steenbeek was een conscrit (rekruut, dienstplichtige) van de jaarklasse 1813. Hij had een laag nummer op de conscriptielijst, dus was de oproep tot actieve dienst geen verrassing. Op 28 oktober 1813 bereikte hij het depot van zijn legereenheid, waar hij zijn uitrusting ontving en leerde exerceren. Na verslagen te zijn tijdens de Slag bij Leipzig, herschikte Napoleon weer zijn leger. Rijk bereikte het 145e Regiment Infanterie van Linie op 13 november 1813. Het gonsde van de geruchten dat de Fransen Holland hals over kop verlieten. Evenals zijn zeven streekgenoten, besloot Rijk te deserteren en wel op 8 december 1813. Helaas kwam hij nooit thuis aan.

Overige regimenten
Na de annexatie werden niet alleen de ‘Hollandse’ linieregimenten 123 t/m 126 gevormd, maar ook nog andere “Hollandse” regimenten, zoals het 14e Regiment Kurassiers en het 11e Regiment Huzaren.

14e Regiment Kurassiers
Het regiment bestond uit cavaleriesoldaten te paard die een kuras of borstharnas droegen. In dit regiment dienden veel militairen die al ten tijde van het Koninkrijk Holland vrijwillig dienst hadden genomen. Gijsbertus Westmeijer uit Soestdijk maakte deel uit van dit regiment, maar het is niet duidelijk waar hij actief was. Hij keerde in ieder geval niet terug.

11e Regiment Huzaren
Huzaren waren lichte cavaleriesoldaten, bij uitstek geschikt voor verkenning, snelle aanvallen en achtervolging. Het depot van dit regiment bevond zich te Arras. Hendrik van Maaren Westerveld, Jan Westerveld en Willem Frederik Schimmel waren bij dit regiment ingelijfd. Niemand keerde weer terug van de Russische veldtocht.

1e Regiment Jagers te Paard
Willem Bos werd ingelijfd bij dit cavalerieonderdeel. Waarschijnlijk trad hij als conscrit toe. Hij kwam weer heelhuids thuis.

De Nationale Garde was een thuisleger dat op 13 maart 1812 door Napoleon werd opgericht in verband met de komende Veldtocht naar Rusland. Tijdens de afwezigheid van de Grande Armée zou het land onbeschermd achterblijven. De Nationale Garde kreeg zo de taak grenzen, kustgebieden en strategische objecten te beschermen en binnenlands de openbare orde te handhaven. Na de enorme verliezen van de Grande Armée in Rusland werden de jongemannen van het thuisleger in het voorjaar van 1813 overgeplaatst naar de reguliere legereenheden van Napoleon.

3e Cohort van de Nationale Garde
Reijer de Beer, Henricus Staal, Melis van der Schaft en Arnoldus Gondelag waren ondergebracht bij het 3e Cohort. Bij gebrek aan scans valt niet vast te stellen wanneer ze in dienst traden, noch wat ze meemaakten. Ze kwamen in ieder geval weer heelhuids thuis. In de Nederlandse stamboeken stond wel vermeld wat Arnoldus Gondelag was overkomen. Hij was blijkbaar overgeplaatst naar het 7^e Regiment Lansiers, waar hij 10 maanden diende. Daarna werd hij tijdens de Slag bij Kulm in de plaats Teplitz (Teplice in Tsjechië) gevangen genomen door de Oostenrijkers. Vervolgens werd hij gedwongen 2 jaar en 2 maanden in het Duitse Lichte Bataljon te dienen. Op 2 november 1815 deserteerde hij en trad in Nederlandse dienst. Niet veel later ging hij met paspoort, d.w.z. kreeg hij eervol ontslag.

1e Regiment Artillerie te Paard
Jan van ’t Klooster diende bij het 1e Regiment Artillerie te Paard. Waarschijnlijk trad hij al voor de annexatie in dienst bij het Hollandse leger. We hebben niets meer van hem vernomen.

14e Bataljon Artillerietrein
De taak van de militairen van het 14e Bataljon Artillerietrein bestond eruit ervoor te zorgen dat de artilleristen altijd op de juiste plaats hun kanonnen hadden staan. Ook de juiste munitie en uitrustingsmateriaal moesten aanwezig zijn. Het depot bevond zich te Douai. Dirk de Beer kwam waarschijnlijk als conscrit bij dit legeronderdeel. Hij kwam niet meer terug.

Tenslotte
Van de zeventien militairen uit Soest en Soestdijk die onder Napoleon dienden, keerden zeven personen zeker terug. Van tien jongemannen weten we niet precies wat hen overkomen is. In zijn artikel ‘Naamloze doden. Een tyfusepidemie onder soldaten van Napoleon’ stelt Joost Welten dat naar schatting slechts 10- 20% van de militairen sneuvelden als gevolg van krijgshandelingen. Verreweg de meeste soldaten stierven achter het front aan een combinatie van uitputting en besmettelijke ziekten.

[i] Volgens het Keizerlijk decreet van 21 oktober 1811 zijn onder de Gemeente Soest eveneens Soestdijk en Isselt begrepen. Samen telden ze 1.497 inwoners.