Veldtocht naar Rusland
Aanleiding voor de veldtocht
Tegen 1812 was Napoleon heer en meester geworden over Centraal Europa. De conflicterende belangen van Napoleon en tsaar Alexander I van Rusland zorgden ervoor dat de Frans-Russische alliantie snel slechter werd. Het breekpunt kwam toen de tsaar Rusland uit het Continentaal Stelsel trok: Napoleons handelsblokkade tegen het Verenigd Koninkrijk. Deze blokkade gold niet alleen voor Frankrijk, maar ook voor de bondgenoten. In Rusland (en ook Holland) had de blokkade rampzalige invloeden op de economie.
Napoleon vatte de beslissing van de tsaar op als een uitdaging van zijn gezag. De bedoeling van de invasie was Rusland te straffen en het te dwingen terug te keren naar het Continentaal Stelsel. De tsaar ging een gesprek met Napoleon uit de weg, zodat die op 22 juni 1812 de oorlog aan Rusland verklaarde.
Begin van de veldtocht
De uitgangspositie van de veldtocht naar Rusland was de rivier de Memel (Niemen), die de grens van het Franse Keizerrijk vormde. Op 24 juni 1812 staken de Franse troepen de rivier over. Het is zeer onduidelijk hoe groot de Franse troepenmacht (Grande Armée) was. Schattingen lopen uiteen van 400.000 tot 685.000 manschappen. Historicus Harrison W. Mark houdt het op 615.000 soldaten, 200.000 paarden en 1.300 kanonnen. Iets minder dan de helft van de troepen was Frans (302.000), terwijl de rest bestond uit Polen, Oostenrijkers, Pruisen, Duitsers, Italianen, Spanjaarden, Portugezen etc.
Heenweg door Rusland
De Russen vochten nauwelijks en trokken zich steeds verder terug. Ze namen de voorraden met zich mee en maakten gebruik van de tactiek van de verschroeide aarde, waarbij ze zelfs de waterputten vergiftigden. Al gauw braken er allerlei besmettelijke ziekten uit. Ook het aantal paarden nam snel af. Na een maand was Napoleon al een derde van zijn manschappen kwijtgeraakt door desertie, ziekte en honger.
Detailkaart van de tocht binnen Rusland 1812
Belangrijke veldslagen:
Slag bij Smolensk, 17 augustus; strijd onbeslist;
1e Slag bij Polotsk: 17 en 18 augustus;
Slag om Valoutina Gora: 19 augustus, met marginale Franse overwinning;
Slag bij Borodino (ofwel “la bataille de la Moskowa”), 7 september; een Franse overwinning met 33.000 slachtoffers aan Franse zijde. De grote held van deze slag was maarschalk Ney.
Aankomst in Moskou: 14 september. De Russen staken de stad volledig in brand, wat het bezettende leger van onderdak en voedsel beroofde. Napoleon bleef 35 dagen in Moskou, reikhalzend uitkijkend naar een vredesakkoord met de tsaar. De tsaar rekte de onderhandelingen opzettelijk zodat de Fransen, die niet in Rusland wilden overwinteren, kostbare tijd verloren. Zo vingen zij te laat de terugtocht naar Polen aan. De Fransen lieten Moskou op 19 oktober achter zich.
Terugweg vanuit Moskou
De beruchte Russische winter viel spoedig in en de Grande Armée werd uitgedund door uitputting en achtervolgingen door het Russische leger.
Belangrijke veldslagen:
Slag bij Maloyaroslavets: 24 oktober. De Fransen wonnen de slag, maar moesten dezelfde route als op de heenweg nemen.
2e Slag bij Polotsk: 18-20 oktober, met een Russische overwinning;
Slag bij Vjazma: 3 november, met een Russische overwinning;
Slag bij Smoliani: 13 en 14 november, met een Russische overwinning;
Slag bij Krasnoi: 15-18 november. Hier was eerder sprake van een reeks van schermutselingen dan van een veldslag. Men spreekt ook wel over de Hekatombe van Krasnoi: d.w.z. een groot bloedbad.
Slag aan de Berezina: 26-29 november. De Berezina was een ijskoude en snelstromende rivier. 400 Nederlandse pontonniers maakten zich onsterfelijk door één van de twee bruggen te maken, zodat Napoleon en vele manschappen konden ontsnappen.
Op 5 december vertrok Napoleon met enkele getrouwen per slee en koets naar Parijs, waar hij op 18 december 1812 aankwam.
De overgebleven militairen bereikten op 7 december Vilnius, de hoofdstad van het huidige Litouwen. Het Franse leger had circa een half miljoen manschappen en bijna alle paarden en kanonnen verloren. Van de overlevenden waren de meesten ongeschikt voor de strijd, waardoor het Grote Leger effectief vernietigd was.
Aantallen militairen
Naar schatting zouden slechts enkele tienduizenden militairen zijn teruggekeerd. De rest was krijgsgevangen gemaakt of kwam om door uitputting, bevriezing en besmettelijke ziekten.
Charles J. Minards kaart van de voor Napoleon desastreus verlopen campagne in Rusland in 1812. De grafiek is opmerkelijk vanwege de presentatie in twee dimensies van zes typen data. De heenreis wordt met beige aangegeven, de terugtocht met zwart. De breedte van de lijnen geeft het aantal militairen aan.
Bronnen
Mark, H.W. (2023). De oorlog van de Zesde Coalitie. World History Encyclopedia.
Rieksen, E.J. (2020). VOETSTAPPEN zonder ECHO. Het oud-Hollandse 2e/3e/1e regiment jagers/ 33e regiment lichte infanterie aan het werk in de Franse Tijd 1806-1814. Vrije Universiteit Amsterdam. pag. 98.